گام به گام فصل 7 علوم هفتم
فعالیت صفحه 55 علوم هفتم
– مقدار نفوذ آب را به درون زمین در دو دامنه شکل زیر با هم مقایسه و درباره دلیل خود بحث کنید.
– احداث سد در کدام دامنه بیشتر مورد نیاز است؟ دلیل خود را ذکر کنید.
پاسخ: 1- مقدار نفوذ آب به درون زمین در دامنهی الف بیشتر از دامنهی ب میباشد. زیرا در آن پوشش گیاهی وجود دارد که سرعت حرکت آب را کاهش میدهد و باعث میشود که آب فرصت بیشتری برای نفوذ در زمین داشته باشد. همچنین شیب کم زمین هم باعث نفوذ بیشتر آب در دامنهی الف میشود.
2-نیاز به احداث سد در دامنهی ب بیشتر است زیرا سد مانع هدر رفتن آب شده و باعث کاهش سرعت آب میشود و آب را ذخیره میکند و همین باعث نفوذ آب به درون زمین در مناطق مجاور میشود و سطح آب زیرزمینی منطقه را افزایش میدهد.
آزمایش کنید صفحه 55 علوم هفتم
وسایل و مواد: گلدان کوچک و یکسان 4 عدد، مقداری ماسه و خاک رس، برچسب کاغذی 4 عدد و لیوان 1 عدد
روش آزمایش
1- ته هر گلدان سوراخی ایجاد کنید.
2- گلدانها را با برچسب 1، 2، 3 و 4 نامگذاری کنید.
3- ترکیب خاکهای زیر را به ترتیب در گلدانهای 1 تا 4 بریزید.
1 لیوان رس با 2 لیوان ماسه، 2 لیوان رس با 1 لیوان ماسه، 3 لیوان رس، 3 لیوان ماسه
4- در هر یک از گلدانها 1 لیوان آب بریزید. نتیجه مشاهدهها را در گروه خود به بحث بگذارید.
5- کدام نمونه خاک برای کشاورزی مناسبتر است؟ چرا؟
پاسخ: بعضی از مواد مانند شن و ماسه به راحتی آب را از خود عبور میدهند که به این قابلیت، نفوذپذیری میگویند در حالی که برخی مواد مانند رس، آب را به راحتی از خود عبور نمیدهند؛ یعنی این مواد نفوذپذیری خیلی کمی دارند.
فکر کنید صفحه 56 علوم هفتم
الف) افزون بر پوشش گیاهی و اندازه ذرههای تشکیل دهنده زمین، شیب زمین نیز در نفوذ آب به درون زمین تأثیر دارد؛ چگونه؟
پاسخ: هر چه شیب زمین کمتر باشد آب فرصت بیشتری برای نفوذ به داخل آن دارد. بنابراین نفوذ آب به داخل خاک در زمینهای با شیب کم زیاد است.
ب) زمینهایی که مقدار نفوذپذیری خاک آنها زیاد است برای کشاورزی مناسب نیستند. چرا؟
پاسخ: زیرا اگر نفوذ پذیری خاک زیاد باشد، آب با سرعت زیادی در آن نفوذ میکند و گیاه فرصت کافی برای جذب آب را ندارد.
آزمایش کنید صفحه 56 علوم هفتم
وسایل و مواد: بشر، استوانه مدرج، مقداری ماسه
روش آزمایش
1- یک بشر را از ماسه پر کنید.
2- با استوانه مدرج به آن آب اضافه کنید تا بشر از آب لبریز شود.
3- مقدار آب مصرفی را بر حسب سانتیمتر مکعب یادداشت کنید.
4- حجم آب مصرف شده، نشان دهنده چیست؟
پاسخ: نشان دهنده حجم فضاهای خالی بین ذرات ماسه است.
از آنجایی که با وجود پر بودن بشر باز هم میتوان در آن آب ریخت، نشان میدهد که بین ذرات ماسه فضای خالی وجود دارد و حجم آب مصرف شده، نشان دهندهی حجم فضاهای خالی موجود بین ذرات ماسه میباشد.
فکر کنید صفحه 57 علوم هفتم
الف) میزان فضاهای خالی و نفوذپذیری را در دو شکل زیر با هم مقایسه کنید.
پاسخ: مقدار فضاهای خالی و نفوذ پذیری در شکل (2) بیشتر است زیرا وجود ذرات ریز در شکل (1) باعث پر شدن فضاهای خالی شده است.
ب) کدام یک برای تشکیل ذخیره آب زیرزمینی مناسبتر است؟
پاسخ: شکل 2، زیرا ذرات آن درشت و تقریباً هم اندازه هستند و نفوذ آب در آن بیشتر است.
فعالیت صفحه 57 علوم هفتم
یک ظرف شیشهای را تا 3/4 با ماسه پر کنید؛ سپس تا نیمه درون آن آب بریزید. به دقت آن را مشاهده کنید و به پرسشهای زیر پاسخ دهید.
1- داخل ظرف چند منطقه مجزا وجود دارد؟
پاسخ: دو منطقه
2- کدام منطقه را میتوان به سفره آب زیرزمینی تشبیه کرد؟
پاسخ: منطقه پایینی. در این منطقه فضاهای خالی بین ذرات، کاملاً توسط آب پر شده است.
اطلاعات جمعآوری کنید صفحه 58 علوم هفتم
در مورد عمق چاههای آب محل سکونت خود، تحقیق، و نتیجه را در کلاس گزارش کنید.
برعهده دانش آموز است اما میتوانید از متن زیر استفاده نمایید.
به طور کلی عمق چاههای آب در مناطق خشک، بالای 150 متر است و در مناطق مرطوب کمتر از 100 متر میباشد هرچند به علت برداشت بی رویه از آبهای زیرزمینی در ایران، نیاز به حفر چاههای عمیقتر حتی در مناطق مرطوب میباشد.
به عنوان مثال برای شهر تهران، بخش عمدهی چاههای آب در آبخوان اصلی دشت تهران، در زمینهای آبرفتی و آبخوان آزاد و با متوسط عمق 250 متر و حداکثر عمق 300 متر حفاری شده اند.
یا برای شهر اصفهان: متوسط عمق هر چاه آب در اصفهان 150 متر است.
تبریز: متوسط عمق هر چاه آب در تبریز به 300 متر هم رسیده است.
اهواز: عمق چاههای آب در شهر اهواز و استان خوزستان به 200 متر و بیشتر هم رسیده است.
قم: عمق چاههای آب در قم ۱۵۰ تا ۲۵۰ متر میباشد.
فکر کنید صفحه 58 علوم هفتم
عمق سطح ایستابی به چه عواملی بستگی دارد؟ توضیح دهید.
پاسخ:
1-ارتفاع زمین از سطح دریا: سطح ایستایی در نقاط مرتفع، در عمق بیشتر و در درهها، در عمق کمتری قرار دارد.
2- میزان بارندگی: هرچه بارندگی بیشتر باشد، عمق ایستایی کمتر خواهد بود.
3- میزان نفوذ پذیری خاک: هر چه میزان نفوذ پذیری خاک بیشتر باشد، عمق سطح ایستایی کمتر خواهد بود.
4- میزان بهرهبرداری از آبهای زیر زمینی: هر چه میزان بهرهبرداری از آبهای زیر زمینی بیشتر باشد، عمق سطح ایستایی بیشتر خواهد بود.
5- فاصله از دریا: در مناطق نزدیک به دریا عمق سطح ایستایی کم است. اما در نواحی خشک، این عمق زیاد است.
اطلاعات جمعآوری کنید صفحه 58 علوم هفتم
در استان محل سکونت شما برای تأمین آب مصرفی بیشتر از آبهای زیرزمینی استفاده میشود یا آبهای سطحی؟ دلیل خود را در کلاس ارائه کنید.
در مجموع در شهر های بزرگ، تامین آب مصرفی بیشتر از طریق مخازن سدها و آب های سطحی میباشد مگر اینکه به علت بارندگی خیلی کم به بهره برداری از منابع آب زیرزمینی روی بیاورند.
برای مثال بخش اعظم (بیش از 70%) آب شرب استان تهران از طریق منابع آب سطحی (سدها) تامین میشود و مابقی آن از طریق آبهای زیرزمینی.
اصفهان: بخش اعظم (بیش از 85%) نیاز آبی اصفهان از منابع آب سطحی (تصفیه خانه آب باباشیخعلی از سد چم آسمان) تامین میشود و مابقی از آبهای زیرزمینی (چاههای فِلمن و …) تأمین میشود.
قم: بخش اعظم (85%) آب مصرفی استان قم از منابع آب سطحی (سرشاخههای دز و سد 15 خرداد) تامین میشود.
گفتوگو کنید صفحه 59 علوم هفتم
برداشت بیرویه از آبهای زیرزمینی باعث بروز چه مشکلاتی میشود؟ علت آن را توضیح دهید.
پاسخ: برداشت بیرویه از آبهای زیر زمینی باعث پایین رفتن سطح ایستایی میشود. در نتیجه بهرهبرداری از آنها دشوارتر میشود. به طوری که گاهی برای رسیدن به سفرههای آب زیر زمینی نیاز به حفاری مجدد میباشد. همچنین باعث پیشروی آب شور در بستر آب شیرین سفرههای زیر زمینی شده و سبب شور شدن ذخایر آبی میشود. علاوه بر آن باعث نشست زمینهای منطقه و در نتیجه آسیب دیدن بناها میشود.
فعالیت صفحه 60 علوم هفتم
در منزل خود به رسوب تشکیل شده در درون کتری یا سماور دقت کنید.
آیا میدانید منشأ آنها از کجاست؟
وقتی تخممرغ را در داخل سرکه قرار میدهیم، حبابهایی (حباب گاز کربندیاکسید) در اطراف تخممرغ مشاهده میکنیم. پس از مدتی، پوستهی تخممرغ (که از جنس سنگ آهک یا کلسیم کربنات است) در سرکه حل مشده و نرم و مُنعطِف میشود و فقط غشاء در اطراف تخممرغ باقی میماند.
چگونه میتوانیم آنها را از بین ببریم؟
پاسخ: یکی از روشهای از بین بردن رسوبات داخل سماور، استفاده از سرکه است. به این ترتیب که مقداری سرکه درون سماور ریخته و به مدت 10 دقیقه میجوشانیم. سپس سماور را شسته و خشک میکنیم.
آزمایش کنید صفحه 60 علوم هفتم
پاسخ: بله، معمولاً عنصر موجود در آب که باعث تشکیل رسوب در آن میشود. کلسیم است که در سرکه حل میشود. بنابراین با کمک سرکه میتوان رسوب سماور را از بین برد.
اطلاعات جمعآوری کنید صفحه 61 علوم هفتم
در کدام استانهای کشورمان برای بهرهبرداری از آبهای زیرزمینی بیشتر از کاریز استفاده میشود؟
پاسخ: کرمان، اصفهان، کرج و سمنان ، یزد
گفتوگو کنید صفحه 61 علوم هفتم
با توجه به شکل چرخه آب، درباره چگونگی گردش آن با جزئیات بیشتری بحث کنید.
پاسخ: ابتدا آبهای سطح زمین مثل دریاها و رودها بر اثر تابش نور خورشید تبخیر میشوند همچنین تبخیر حاصل از تنفس و تعرق گیاهان و تنفس جانوران هم مؤثر است. پس از تبخیر حرکت بخار آب به سمت مناطق مرتفع صورت میگیرد. در ارتفاعات به دلیل سرد بودن هوا، بخارها متراکم و سرد میشوند و به شکل ابر در میآیند. این ابرها ممکن است در همان جا ریزش باران داشته باشند. بعد از ریزش برف یا باران این آبها از مناطق کوهستانی به سمت دشتها میروند و آبهای سطحی رودخانهها را به وجود میآورند. از این آبهای سطحی مقداری آب به داخل زمین فرو میرود. مقداری در همان مسیر تبخیر میشود، مقدار بیشتری دوباره به دریا باز میگردد و این عمل بارها اتفاق میافتد که چرخه را چرخه آب میگویند.
انرژی مورد نیاز چرخه آب از کجا تأمین میشود؟
پاسخ: از خورشید.
PDF کتاب درسی علوم هفتم