گام به گام درس 5 فارسی دهم انسانی

جواب سوالات قلمرو زبانی درس پنجم فارسی دهم

 

۱) در شعری که خواندید، پنج واژۀ مهمّ املایی بیابید و بنویسید.

پاسخ: رونق – محنت – اجل – خاص و عام – حلق – بقا – غرّش – طالع – طبع – غرش شیران – عوعو سگان – تأثیر – طالع

۲) تفاوت معنایی فعل «کُشت» را در ابیات زیر توضیح دهید.

گفتم که نوش لعلت ما را به آرزو کشت / گفتا تو بندگی کن کاو بنده پرور آید
بادی که در زمانه بسی شمع‌ها بکشت / هم بر چراغدان شما نیز بگذرد

پاسخ: کشت بیت اول: نابود کرد / بکشت بیت دوم: خاموش کرد

۳) برای هر واژه مشخّص شده، یک مترادف از متن درس بیابید.

بر در بخت بد فرود آید / هرکه گیرد عنان مرکبش، آز ناصر خسرو

پاسخ: بخت:‌ طالع

همّت بلند دار که نزد خدا و خلق / باشد به قدر همّت تو اعتبار تو ابن یمین

پاسخ: اعتبار: رونق

همچنین بخوانید: معنی کلمات و آرایه های ادبی درس دیوار فارسی دهم

 

جواب سوال های قلمرو ادبی درس پنجم فارسی دهم

 

۱) قافیه و ردیف را در بیت نخست این سروده مشخّص کنید

پاسخ: قافیه ها: جهان و زمان / ردیف:‌ شما نیز بگذرد

۲) در بیت زیر، کنایه ها را بیابید و مفهوم آنها را بنویسید.

بر تیر جورتان ز تحمّل سپر کنیم / تا سختی کمان شما نیز بگذرد

پاسخ: سپر کردن:‌کنایه از مقاومت کردن / سخی کمان: کنایه از قدرت و زورگویی

۳) به بیت زیر توجّه کنید:

برکن زبن این بنا که باید / از ریشه بنای ظلم برکَند محمّد تقی بهار

در مصراع اوّل، مقصود شاعر از «بنا»، مفهوم «ظلم» است؛ یعنی شاعر، «ظلم» را به «بنا» تشبیه کرده است؛ سپس به سبب شباهت آن دو به هم مشبّه (ظلم) را حذف کرده و فقط مشبّه‌به (بنا) را ذکر کرده است تا شباهت را تا مرحلۀ یکی شدن نشان دهد؛ به این تصویر خیال انگیز، «استعاره» می‌گویند.

در استعاره، یک طرف تشبیه (مشبّه یا مشبّه به) ذکر نمی‌شود.
مثال برای حذف «مشبّه به»: خورشید شکفت.
«خورشید» به «گل» تشـبیه شـده است. «شکفتن» از ویژگی‌های گل است که به خورشید نسبت داده شده است.

در بیت پنجم، استعاره ها را مشخّص کنید و مفهوم هر یک را بنویسید.

پاسخ: شیران: استعاره از افراد شجاع (دلیران و مردان دادگر)
سگان: استعاره از افراد پست (مزدوران ستمگران)
عوعو: استعاره از قدرت های ظاهری

جواب فعالیت های قلمرو فکری درس پنجم فارسی دهم

 

۱) با توجه به توضیح زیر، معنی و مفهوم بیت اوّل درس را به نثر روان بنویسید.

سیف الدّین محمّد فرغانی، در سدۀ هفتم هجری، هنگامی که شهرهای بزرگ و آباد ایران، در آتش بیداد مغولان می سوخت، این شعر را سرود. سیف در این سروده، از رفتار ظالمانۀ فرمانروایان و تاخت و تاز سپاه مغول، با بیان کوبنده‌ای انتقاد می‌کند.

پاسخ: مرگ و نابودی به سراغ شما نیز خواهد آمد و دوران رواج قدرت شما به پایان می رسد. (مفهوم: ناپایداری قدرت دنیا)

بازگردانی دیگر: ای مغولان بیدادگر، سرانجام مرگ به سراغ شما خواهد آمد و شکوه روزگار شما نیز روزی به پایان خواهد رسید.

۲) در بیت زیر، مقصود شاعر از «رمه»، «چوپان گرگ طبع» و «گرگی شبان» چیست؟

ای تو رمه سپرده به چوپانِ گرگْ طبع / این گرگی شبان شما نیز بگذرد

پاسخ: رمه: مردم زیر دست حکومت
چوپان گرگ طبع: حاکمان ستمگر دست نشانده
گرگی شبان: دوران ظلم و ستم

۳) از متن درس، برای حدیث و آیۀ زیر، نمونه بیتی مرتبط بیابید و بنویسید.

«الدّهرُ یَومانِ یومُ لَک و یَومُ علیک». امام علی (ع)

پاسخ: ای مفتخر به طالع مسعود خویشتن / تأثیر اختران شما نیز بگذرد

«کلُّ نفسٍ ذائقهُ الموت». سورۀ آل عمران، آیۀ 185

پاسخ: آب اجل که هست گلوگیر خاص و عام / بر حلق و بر دهانِ شما نیز بگذرد

۴) سرودە زیر، یادآور کدام بیت درس است؟

ما بارگه دادیم، این رفت ستم بر ما / بر قصر ستمکاران، گویی چه رسد خِذلان خاقانی

پاسخ: چون داد عادلان به جهان در، بقا نکرد / بیداد ظالمان شما نیز بگذرد

۵) در بیت زیر به کدام باور قدیمی اشاره شده است؟

ای مُفتَخَر به طالع مسعود خویشتن / تأثیر اختران شما نیز بگذرد

پاسخ: اینکه ستارگان در سرنوشت انسان ها تأثیرگذار بوده اند و منبع خوشبختی و بدبختی آنها توسط ستارگان تعیین می شود.

 

 

 

کتاب درسی فارسی دهم