گام به گام درس 14 فارسی دهم تجربی
جواب قلمرو زبانی صفحه 115 درس چهاردهم فارسی دهم
۱) معادل معنایی واژگان زیر را از متن درس بیابید.
پاسخ: * ابر: (میغ)
* آسوده: (فارغ)
* چیره دست: (حاذق)
* مردان کامل: (اَبدال)
۲) دربارۀ کاربرد کلمۀ «را» در بیت زیر توضیح دهید.
هدیه‌ها می‌داد هر درویش را / تا بیابد نطق مرغ خویش را
پاسخ: «را» نخست در معنای «به» و به عنوان حرف اضافه به کار رفته است. و «را» دوم نشانه مفعول است.
۳) درباره تحوّل معنایی کلمه «سوداگران» توضیح دهید.
پاسخ: این کلمه در گذشته به معنای «بازرگان و کاسب» به کار می رفته است، ولی امروزه بیشتر به «معامله گران مواد مخدر و کارهای خلاف قانون» گفته می شود.
۴) پسوند «وش» در کلمه «خواجه‌وش» به چه معناست؟ دو واژه دیگر که این پسوند را دارا باشند، بنویسید.
پاسخ: پسوند «وش» در کلمه «خواجه‌وش» به معنای «مانند» است. / کلمات دیگر: مهوش، مهوش، پریوش، تلخ‌وش
جواب قلمرو ادبی صفحه 115 و 116 درس 14 ادبیات فارسی دهم
۱) کنایه ها را در بیت هشتم بیابید و مفهوم آنها را بنویسید.
پاسخ: ریش بر کندن کنایه از پشیمان شدن و افسوس خوردن / آفتاب نعمتم شد زیر میغ کنایه از از دست دادن نعمت
۲) مؤثرّترین شیوه‌ای که مولوی در «مثنوی معنوی» از آن بهره می‌گیرد، «تمثیل» است. تمثیل به معنای «تشبیه کردن» و «مَثَل آوردن» است و در اصطلاح ادبی، آن است که شاعر یا نویسنده برای تأیید و تأکید بر سخن خویش، حکایت، داستان یا نمونه و مثالی را بیان کند تا مفاهیم ذهنی خود را آسان‌تر به خواننده انتقال دهد.
اکنون ارتباط محتوای این درس را با تمثیل به کار گرفته شده، توضیح دهید.
پاسخ: مولوی برای بیان اینکه سنجش نابجا و داوری ظاهری نادرست است از «تمثیل» استفاده کرده است، «طوطی» نماد انسان های عجول است و از روی ظاهر قضاوت می کنند؛ هدف مولوی از بیان این داستان، نکوهش سطحی نگری و شتاب زدگی در داوری است.
۳) در بیت ششم درس، کلمات «چرب» و «ضرب» در یک حرف اختلاف دارند و آرایۀ جناس ناهمسان (ناقص) را دربردارند. کلماتی نظیر «روان» (روح) و روان (جاری) که جز معنی، هیچ گونه تفاوتی از دید آوایی و نوشتاری با هم ندارند، جناس همسان (تام) را پدید می‌آورند؛ مثال:
گلاب است گویی به جویش روانهمی شاد گردد به بویش روان
جویش و بویش: جناس ناهمسان
روان و روان: جناس همسان
از متن درس، نمونه هایی برای انواع جناس بیابید.
پاسخ: دلق، خلق: جناس ناهمسان / شیر، شیر: جناس همسان، شیر نخست: شیر بیشه، شیر دوم: شیر نوشیدنی / جناس: زان، زین / آب، ناب: جناس ناهمسان / هست، دست: جناس ناهمسان
حل تمرین قلمرو فکری صفحه 116 درس چهاردهم فارسی دهم
۱) مولوی در بیت های زیر، بر چه مفهومی تأکید دارد؟
هر دو نی خوردند از یک آبخور / این یکی خالی و آن پُر از شکر
دست کان لرزان بُوَد از ارتعاش / وانکه دستی تو بلرزانی ز جاش
هر دو جنبش آفریدۀ حق، شناس / لیک، نتوان کرد این، با آن قیاس
پاسخ: ۱) در پدیده هایی که از نظر ظاهری شبیه هم هستند تفاوت هایی وجود دارد. ۲) از اندازه گیری و قیاس بر اساس ظاهر و سطحی نگری خودداری کنید.
۲) با توجّه به بیت زیر:
«جمله عالم زین سبب گمراه شد / کم کسی ز ابدال حق آگاه شد»
الف) مقصود از «ابدال» چه کسانی است؟
پاسخ: مردان حق
ب) از نظر شاعر، علّت گمراهی جمله عالم چیست؟
پاسخ: قیاس نادرست و قضاوت بر اساس ظواهر
۳) مولوی در بیت زیر، آدمی را از چه چیزی برحذر می دارد؟
چون بسی ابلیس آدم روی هست / پس به هر دستی نشاید داد دست
پاسخ: مردم را تشویق می کند که از انسان های اهریمن صفت دوری کنند و به آنها اعتماد نکنند.
کتاب درسی فارسی دهم