گام به گام درس 12 فارسی دهم تجربی
جواب قلمرو زبانی صفحه 99 و 100 درس دوازدهم فارسی دهم
۱) بیت زیر را پس از مرتّب سازی اجزای کلام، به نثر ساده برگردانید.
بشد تیز، رهام با خود و گبر / همی گرد رزم اندر آمد به ابر
پاسخ: مرتب شدن اجزا: رهّام تیز با خود و گبر بشد. گرد رزم به ابر همی اندر آمد.
بازگردانی به نثر ساده: رهّام به تندی با کلاهخود و زره به میدان جنگ رفت. نبرد چنان شدت گرفته بود که گرد و خاک جنگ به ابر (اوج آسمان) می‌رسید.
۲) وقتی می‌گوییم «بهار»، به یاد چه چیزهایی می‌افتید؟
درخت، گل، شکوفه، جوانه، شکفتن و… از چیزهایی هستند که به ذهن می‌رسند و به صورت یک مجموعه یا شبکه با هم می‌آیند؛ به این گونه شبکه‌ها یا مجموعه‌ها «شبکۀ معنایی» می‌گویند.
اکنون معنای هر واژه را بنویسید؛ آنگاه با انتخاب کلماتی دیگر از متن درس، برای هر واژه، شبکۀ معنایی بسازید.
پاسخ: گرز ← معنا: چماق، کوپال
گرز ← شبکه معنایی: شمشیر، تبر، نیزه و گرز
کیوان ← معنا: سیاره زحل
کیوان ← شبکه معنایی: بهرام، کیوان، آسمان و ابر
۳) در تاریخ گذشته زبان فارسی، گاهی یک «متمّم» همراه با دو حرف اضافه به کار می‌رفت؛ مانند:
به جمشید بر، تیره گون گشت روز / همی کاست زو، فرّ گیتی فروز
در این درس، نمونۀ دیگری برای این گونه کاربرد متمّم پیدا کنید.
پاسخ: به رستم بر آنگــــه ببارید تیر / تهمتن بدو گفت بر خیره خیر
به رستم بر، آنگه ببارید تیر / بند کمر بر، بزد تیر چند
۴) گاهی در برخی واژگان مصوّت «ا» به مصوّت «ی» تبدیل می‌شود؛
مانند:
– رکاب ← رکیب
– حجاب ← حجیب
به این شکل‌های تغییر یافته، کلمات «مُمال» گفته می‌شود.
چند کلمه ممال در متن درس بیابید و بنویسید.
پاسخ: اسلامی ← اسلیمی / مزاج ← مزیح / سلاح ← سلیح / کتاب ← کتیب
جواب قلمرو ادبی صفحه 100 درس 12 ادبیات فارسی دهم
۱) مفهوم کنایی هریک از عبارت های زیر را بنویسید.
پاسخ: * عنان را گران کردن: کنایه از متوقف کردن اسب
* سر هم نبرد به گرد آوردن: کنایه از شکست دادن و کشتن حریف
۲) یکی از آداب حماسه، رجزخوانی پهلوانان دو سپاه است. کدام ابیات درس می توانند نمونه هایی از این رجزخوانی باشند؟
پاسخ: از بیت ۱۸ تا ۳۲ این درس، رجز خوانی است.
۳) هرگاه در بیان ویژگی و صفت چیزی، زیاده روی و بزرگ نمایی شود، در زبان ادبی به این کار «اغراق» می گویند. این آرایه در متن های حماسی کاربرد فراوان دارد؛ مانند:
شود کوه آهن چو دریای آب / اگر بشنود نام افراسیاب
از متن درس، دو نمونه از کاربرد «اغراق» را بیابید و آن را توضیح دهید.
پاسخ: نماند ایچ با روی خورشید رنگ / به جوش آمده خاک بر کوه و سنگ
در این بیت اینکه خورشید رنگش از ترس پرید، اغراق دارد.
بزد بر بر و ســینه اشکبوس / سپهر آن زمان دست او داد بوس
در این بیت اینکه آسمان به خاطر ضرب شست رستم، دست رستم را بوسید اغراق دارد.
۴) در کدام ابیات، لحن بیان شاعر، طنزآمیز است؟
پاسخ: در بیت های زیر:
بخندید رستم، به آواز گفت / که بنشین به پیش گرانمایه جُفت
سزد گر بداری، سرش در کنار / زمانی بر آسایی از کارزار
پیاده مرا زان فرستاد، طوس / که تا اسپ بستانم از اشکبوس
به شهرِ تو، شیر و نهنگ و پلنگ / سوار اندر آیند، هر سه به جنگ؟
مرا مادر نام، مرگِ تو کرد / زمانه مرا پُتک تَرگِ تو کرد
بدو گفت خندان: که نام تو چیست؟ / تنِ بی سرت را که خواهد گریست؟
پاسخ قلمرو فکری صفحه 100 درس دوازدهم فارسی دهم
۱) چرا رستم از رهّام برآشفت؟
پاسخ: زیرا رهام از میدان جنگ گریخت.
۲) به نظر شما، چرا رستم پیاده به نبرد، روی آورد؟
پاسخ: زیرا رستم تازه از راه رسیده بود و رخش خسته بود. همچنین برای تحقیر حریف و نشان دادن قدرت جنگاوری خودش
۳) بر پایه این درس، چند ویژگی برتر رستم را بنویسید.
پاسخ: میهن دوستی – دلاوری – نیرومندی – آشنایی با هنر رزم
۴) از دید جنبه های فکری و شخصیتی چه ویژگی هایی در کلام فردوسی هست که ما ایرانیان بدان می بالیم؟
پاسخ: میهن دوستی – شیوایی سخن – ستایش آزادگی – پاسداشت زبان پارسی – فداکاری و جنگ با تباهی‌ها و سیاهی‌ها – فضیلت – شرافت
کتاب درسی فارسی دهم